Cynulliad Cenedlaethol Cymru
Pwyllgor Busnes
Mawrth 2020
Diwygio Rheolau Sefydlog: Rheol Sefydlog 12 –
Pleidleisio drwy Ddirprwy
Diben
1.
Yn unol â Rheol Sefydlog 11.7(iv), mae'r
Pwyllgor Busnes yn gyfrifol am wneud argymhellion ar arferion a
gweithdrefnau cyffredinol y Cynulliad, gan gynnwys unrhyw gynigion
ar gyfer ail-wneud y Rheolau Sefydlog neu eu diwygio.
2.
Mae'r adroddiad yn argymell newidiadau i Reolau
Sefydlog 12 ac 17. Mae'r newidiadau y cytunwyd arnynt gan y
Pwyllgor Busnes wedi'u nodi yn Atodiad A, ac mae'r cynigion ar
gyfer y Rheolau Sefydlog newydd wedi'u nodi yn Atodiad B. Mae
Atodiad C yn cynnwys Canllawiau, a gyhoeddwyd gan y Llywydd, ac
mae'n rhoi manylion am sut y bydd y weithdrefn yn gweithio'n
ymarferol.
Cefndir
3.
Yn 2016 lluniodd yr Athro Sarah Childs adroddiad
annibynnol
The Good Parliamenta oedd yn cynnwys 43 o argymhellion ar sut i wneud
Tŷ'r Cyffredin yn fwy cynrychiadol a chynhwysol. Mae llawer
o'r ymchwil a'r casgliadau yn berthnasol i Gymru ac roedd yr
adroddiad yn cymharu darpariaethau absenoldeb mamolaeth a
thadolaeth y Cynulliad â darpariaethau seneddau eraill.
Nododd nad oes gan Gymru broses ffurfiol; yn lle hynny mae
trefniadau’n cael eu gwneud rhwng yr aelodau unigol a'u
pleidiau.
4.
Ar 28 Ionawr 2019 penderfynodd Tŷ’r
Cyffredin yn unfrydol gyflwyno cynllun pleidleisio drwy ddirprwy ar
gyfer Aelodau Seneddol a oedd newydd gael plentyn. Mae'r Rheol
Sefydlog dros dro yn dirwyn i ben yn awtomatig ar ddiwedd y cynllun
(12 mis yn wreiddiol) ac roedd y cynnig yn cyfarwyddo’r
Pwyllgor Gweithdrefn i adolygu’r trefniadau o fewn yr amser
hwn. Ar 16 Ionawr 2020, oherwydd yr Etholiad Cyffredinol,
cymeradwywyd estyniad o chwe mis i roi tan doriad yr haf i’r
Pwyllgor Gweithdrefn gwblhau ei adolygiad o'r trefniadau ac adrodd
i'r Tŷ.
5.
Mae gan rai seneddau eraill sydd â model fel un
San Steffan hefyd ddarpariaethau ar gyfer pleidleisio drwy
ddirprwy, gan gynnwys y tai isaf yn Awstralia a Seland Newydd. Fel
Tŷ'r Cyffredin, mae’r trefniadau pleidleisio drwy
ddirprwy yn y seneddau hyn wedi'u cyfyngu i absenoldeb
rhiant.
Datblygiadau yn y Cynulliad
6.
Ym mis Tachwedd 2019, cytunodd y Pwyllgor Busnes i
ystyried cyflwyno pleidlais drwy ddirprwy yn y Cynulliad mewn dau
gam. Yn gyntaf, ystyried ei weithredu ar gyfer absenoldeb rhiant yn
unig, ac yn ail, edrych ar y posibilrwydd o’i ymestyn i
salwch tymor hir a chyfrifoldebau gofalu eraill, ar ôl i
Dŷ’r Cyffredin adolygu ei gynllun. Ysgrifennodd y
Llywydd at holl Aelodau'r Cynulliad yn gwahodd sylwadau ar
weithredu cynllun ar gyfer absenoldeb rhiant yn y lle cyntaf, a
hefyd am y cwestiwn o gymhwystra ehangach ar gyfer pleidleisio drwy
ddirprwy yn y tymor hwy.
7.
Ym mis Ionawr 2020, cytunodd y Rheolwyr Busnes mewn
egwyddor i gyflwyno cynllun pleidleisio drwy ddirprwy ar gyfer
absenoldeb rhiant ar sail prawf tan ddiwedd y pumed Cynulliad, ac
yn eu cyfarfod ar 3 Mawrth 2020 cytunwyd ar y newidiadau i’r
Rheolau Sefydlog a gynigir yn yr adroddiad hwn, a'r Canllawiau i
gyd-fynd â'r newidiadau.
Cynigion ar gyfer newidiadau
i Reolau Sefydlog
Pleidleisio drwy ddirprwy ar gyfer absenoldeb
rhiant
8.
Mae Rheol Sefydlog newydd arfaethedig 12.41A yn
cyflwyno gweithdrefn pleidleisio drwy ddirprwy i Aelodau sy'n
absennol o'r Cynulliad am resymau genedigaeth, gofalu am faban neu
blentyn sydd newydd ei fabwysiadu, neu sy’n rhan o drefniant
geni ar ran pobl eraill, neu Aelodau sy’n absennol oherwydd
camesgoriad neu enedigaeth farw.
9.
Nid yw'r cynllun yn orfodol ac mae Aelodau cymwys yn
rhydd i barhau i bleidleisio'n bersonol neu ddefnyddio unrhyw
drefniadau paru anffurfiol eraill sydd ar gael iddynt.
10.
Cynigir bod Rheolau Sefydlog newydd 12.41A –
12.41H (a'r newidiadau canlyniadol i Reolau Sefydlog 12.41 a 17.48)
yn peidio â chael effaith ar 6 Ebrill 2021, sef diwedd y
Pumed Cynulliad. Cytunodd y Rheolwyr Busnes i gyflwyno cynllun am
gyfnod prawf, a mater i'r Pwyllgor Busnes olynol fydd penderfynu a
yw am adolygu neu ymestyn y cynllun y tu hwnt i'r dyddiad
hwnnw.
Cymhwystra
11.
O dan Reol Sefydlog arfaethedig 12.41E, dim ond os
yw'r Llywydd wedi barnu bod yr Aelod absennol yn gymwys y caniateir
bwrw pleidlais drwy ddirprwy. Gellir gweld y meini prawf
cymhwystra ym mharagraffau 1-4 o'r Canllawiau yn Atodiad
C.
Cyfnodau Hwyaf
12.
Nodir cyfnodau hwyaf y cynllun ym mharagraffau 5-9
o'r Canllawiau. Maent yr un fath â’r rhai a gymhwysir
yng ngweithdrefn Tŷ'r Cyffredin ac maent yn seiliedig ar y
diffiniadau cyfreithiol o 'absenoldeb mamolaeth arferol' ac
'absenoldeb tadolaeth statudol'.
Cwmpas y weithdrefn
13.
Yn unol â’r Rheolau Sefydlog newydd
arfaethedig 12.41A-G, bydd gweithdrefn pleidleisio drwy ddirprwy ar
gael ar gyfer pob math o bleidleisiau yn y Cyfarfod Llawn neu
Bwyllgor o'r Cynulliad Cyfan, ac eithrio pleidleisiau pan fo
deddfwriaeth yn ei gwneud yn ofynnol i basio penderfyniad neu
gynnig drwy bleidlais lle bydd nifer yr Aelodau sy'n pleidleisio
o’i blaid ddim llai na dwy ran o dair o gyfanswm seddau'r
Cynulliad (Rheol Sefydlog 12.41C).
14.
Er nad oes unrhyw rwystrau cyfreithiol neu
gyfyngiadau ar weithdrefn pleidleisio drwy ddirprwy ar unrhyw
bleidleisiau yn y Cynulliad, mae’r cyfyngiad hwn yn gyson
â’r arfer mewn mannau eraill – yn enwedig yn
Nhŷ'r Cyffredin a Thŷ'r Cynrychiolwyr, Awstralia. Mae'r
ddau ohonynt yn eithrio pleidleisiau drwy ddirprwy ar gyfer
cynigion sy'n gofyn am gefnogaeth dwy ran o dair o'r holl Aelodau
neu fwy na hanner yr holl Aelodau (sef pleidleisiau o dan y Ddeddf
Seneddau Tymor Penodol, ac, yn Awstralia, trydydd darlleniad bil
sy'n cynnig newid i'r Cyfansoddiad).
15.
Mae'r Rheol Sefydlog newydd arfaethedig 12.41D yn
nodi na ddylai pleidlais drwy ddirprwy gyfrif tuag at y niferoedd
ar gyfer cworwm; eto, mae hyn yn gyson â’r arfer mewn
mannau eraill.
Canllawiau
16.
Mae'r Rheol Sefydlog arfaethedig 12.41G yn
cyfarwyddo'r Llywydd, ar ôl ymgynghori â'r Pwyllgor
Busnes, i gyhoeddi canllawiau ysgrifenedig i'r Aelodau ar
weithrediad y weithdrefn pleidleisio drwy ddirprwy. Gellir gweld y
canllawiau hynny yn Atodiad B ac maent yn ymdrin â
threfniadau ymarferol a gweithdrefnol megis cymhwystra, y cyfnodau
hwyaf, dynodi dirprwy, cyhoeddi ac amrywio'r trefniant, a’r
egwyddorion ar gyfer arfer y bleidlais drwy ddirprwy. Mae’n
rhoi disgresiwn i’r Llywydd benderfynu ar gydymffurfedd
â'r cynllun os bydd unrhyw amwysedd.
Diwygiadau canlyniadol
17.
Mae'r newid canlyniadol i Reolau Sefydlog 12.41 yn
galluogi'r weithdrefn pleidleisio drwy ddirprwy i oresgyn y
gofyniad cyffredinol i Aelodau bleidleisio'n bersonol yn y Cyfarfod
Llawn. Mae'r newid i Reol Sefydlog 17.48 yn galluogi Aelod i
gynrychioli mwy nag un aelod pwyllgor wrth bleidleisio mewn
Pwyllgor o'r Cynulliad Cyfan, lle mae'r weithdrefn pleidleisio drwy
ddirprwy yn gymwys.
Cam i’w gymryd
18.
Derbyniodd y Pwyllgor Busnes y newidiadau i'r Rheolau
Sefydlog yn ffurfiol ar 3 Mawrth 2020, a gwahoddir y Cynulliad i
gymeradwyo'r cynigion a nodir yn Atodiad B.
RHEOL SEFYDLOG 12 – Busnes
yn y Cyfarfodydd Llawn
Penderfyniadau ar Gynigion a Gwelliannau
12.41 Yn ddarostyngedig i Reolau
Sefydlog 12.41A-H, rhaid i Aelodau fwrw eu pleidlais yn unigol ac
yn bersonol (ond nid yw’n ofynnol iddynt
bleidleisio).
RHEOL SEFYDLOG 17 –
Gweithredu Pwyllgorau
Dirprwyon mewn Cyfarfodydd
17.48 Caniateir i aelod o bwyllgor sydd
wedi rhoi hysbysiad ymlaen llaw i’r cadeirydd gael ei
gynrychioli mewn cyfarfod, neu ran o gyfarfod, gan Aelod arall
o’r un grŵp gwleidyddol sydd wedi’i enwi ymlaen
llaw. Caiff y cynrychiolydd a enwebwyd gymryd rhan yng
nghyfarfod y pwyllgor ym mhob ffordd fel pe bai’n aelod
ohono. Yn ddarostyngedig i Reolau Sefydlog 12.41A-H ar gyfer
Pwyllgor o'r Cynulliad Cyfan, ni chaniateir i Aelod gynrychioli mwy
nag un aelod o bwyllgor mewn cyfarfod.
RHEOL SEFYDLOG 12 – Busnes
yn y Cyfarfodydd Llawn
Pleidleisio drwy Ddirprwy ar gyfer absenoldeb
rhiant
12.14A Caiff Aelod, oherwydd absenoldeb o'r Cynulliad yn
sgil absenoldeb rhiant, drefnu bod Aelod arall yn bwrw pleidlais ar
ei ran fel dirprwy (pleidlais drwy ddirprwy).
12.41B Yn ddarostyngedig i Reol
Sefydlog 12.41C, caniateir bwrw pleidlais drwy ddirprwy ar holl
fusnes y Cyfarfod Llawn (gan gynnwys pleidleisiau cyfrinachol o dan
Reol Sefydlog 6 a Rheol Sefydlog 17) a Phwyllgor o'r Cynulliad
Cyfan.
12.41C Ni chaniateir bwrw pleidlais
drwy ddirprwy pan fo deddfwriaeth yn ei gwneud yn ofynnol i basio
penderfyniad neu gynnig drwy bleidlais lle bydd nifer yr Aelodau
sy'n pleidleisio o blaid y penderfyniad neu'r cynnig ddim llai na
dwy ran o dair o gyfanswm seddau'r Cynulliad.
12.41D Rhaid i bleidlais drwy
ddirprwy beidio â chyfrif tuag at y niferoedd sy'n cymryd
rhan mewn pleidlais at ddibenion Rheol Sefydlog 12.46.
12.41E Dim ond os yw'r Llywydd wedi
ardystio bod yr Aelod y mae'r bleidlais i’w bwrw ar ei ran yn
gymwys o dan delerau Rheol Sefydlog 12.41A y caniateir bwrw
pleidlais drwy ddirprwy.
12.41F Rhaid dangos pleidlais a
gafodd ei bwrw gan ddirprwy yn glir yn y cofnod o drafodion y
Cyfarfod Llawn neu yng nghofnodion Pwyllgor y Cynulliad
Cyfan.
12.41G Rhaid i'r Llywydd, ar
ôl ymgynghori â'r Pwyllgor Busnes, gyhoeddi canllawiau
ysgrifenedig i'r Aelodau o dan Reol Sefydlog 6.17 ar
weithredu’r drefn pleidleisio drwy ddirprwy ar gyfer
absenoldeb rhiant.
12.41H Bydd Rheolau Sefydlog 12.41A
– 12.41H, a'r cyfeiriadau atynt yn Rheolau Sefydlog 12.41 a
17.48, yn peidio â chael effaith ar 6 Ebrill 2021.
Atodiad C
Canllawiau a gyhoeddir gan y Llywydd o dan Reol
Sefydlog 12A.2
A.
Cymhwystra
1.
Mae pleidleisio drwy ddirprwy ar gael i Aelodau sy'n
absennol o'r Cynulliad am resymau genedigaeth, gofalu am faban neu
blentyn sydd newydd ei fabwysiadu, neu sy’n rhan o drefniant
geni ar ran pobl eraill, neu Aelodau sydd wedi dioddef camesgoriad
neu enedigaeth farw.
2.
Rhaid i Aelod ddangos cymhwystra ar gyfer y cynllun
drwy hysbysu'r Llywydd am ei fwriad i gymryd absenoldeb rhiant, a
darparu unrhyw ddogfennaeth neu fathau o hysbysiad ychwanegol
sy’n briodol ym marn y Llywydd.
3.
Nid yw'r cynllun yn orfodol ac mae Aelodau'n rhydd i
bleidleisio'n bersonol neu ddefnyddio unrhyw drefniadau paru
anffurfiol eraill sydd ar gael iddynt.
4.
Os bydd unrhyw amwysedd, bydd y Llywydd yn defnyddio
disgresiwn i benderfynu ar gydymffurfedd â'r cynllun
pleidleisio drwy ddirprwy.
B.
Hyd
5.
Cyfnod hwyaf yr oddefeb i bleidleisio drwy ddirprwy
yw:
·
chwe mis i fam fiolegol baban; y prif fabwysiadwr neu
fabwysiadwr sengl sy’n mabwysiadu baban neu blentyn; neu'r
prif ofalwr neu ofalwr sengl mewn trefniant geni plant ar ran pobl
eraill; a
·
phythefnos i'r tad biolegol neu bartner yr unigolyn
sy'n rhoi genedigaeth sydd â chyfrifoldeb rhiant am y
plentyn; yr ail fabwysiadwr ar gyfer baban neu blentyn; neu ail
ofalwr ar gyfer baban neu blentyn mewn trefniant geni ar ran pobl
eraill.
6.
Yn ddarostyngedig i ddisgresiwn y Llywydd, o ran
unrhyw gyfnod o bleidleisio drwy ddirprwy a gymerir gan fam
fiolegol baban; y prif fabwysiadwr neu fabwysiadwr sengl;
neu’r prif ofalwr neu ofalwr sengl mewn trefniant geni plant
ar ran pobl eraill, rhaid iddo fel arfer ddechrau ar y dyddiad
perthnasol neu cyn y dyddiad perthnasol (y dyddiad geni, y dyddiad
mabwysiadu, neu ddyddiad geni plentyn ar ran pobl eraill) a dylid
ei gymryd fel cyfnod parhaus. Caiff y cyfnod hwnnw bara hyd at chwe
mis, gan gynnwys cyfnodau pan fydd y Cynulliad ar doriad neu wedi'i
ddiddymu.
7.
O ran unrhyw gyfnod o bleidleisio drwy ddirprwy a
gymerir gan y tad biolegol neu bartner yr unigolyn sy'n rhoi
genedigaeth sydd â chyfrifoldeb rhiant dros y plentyn; yr ail
fabwysiadwr; neu’r ail ofalwr mewn trefniant geni plant ar
ran pobl eraill, rhaid iddo gael ei gymryd mewn un cyfnod parhaus o
hyd at bythefnos a rhaid iddo ddod i ben cyn pen 56 diwrnod ar
ôl i blentyn gael ei eni neu ei leoli i’w
fabwysiadu.
8.
Rhaid i Aelod nodi'n ysgrifenedig i'r Llywydd y
dyddiadau y bydd yr absenoldeb yn dechrau ac yn dod i ben, yn
amodol ar y cyfnodau hwyaf a ganiateir (paragraffau 6 a 7). Yn
ystod y cyfnod hwnnw mae gan yr Aelod hawl i fwrw pleidlais drwy
ddirprwy.
9.
Defnyddir disgresiwn y Llywydd i bennu cymhwystra
a’r cyfnodau hwyaf ar gyfer pleidleisio drwy ddirprwy pan
fydd Aelodau neu eu partneriaid wedi dioddef camesgoriad neu
enedigaeth farw. Wrth bennu ffactorau o'r fath, bydd y Llywydd yn
ystyried hawliau statudol.
C.
Dynodi dirprwy
10.
Wrth nodi dyddiadau’r absenoldeb, rhaid
i’r Aelod sy'n gymwys i bleidleisio drwy ddirprwy enwi'r
Aelod sydd wedi cytuno i bleidleisio ar ei ran fel dirprwy, a thrwy
hynny gadarnhau bod cytundeb wedi'i wneud.
11.
Mae Aelod yn rhydd i ddewis unrhyw Aelod arall i
bleidleisio ar ei ran fel dirprwy, ar yr amod bod yr Aelod arall yn
cytuno a bod y Llywydd yn cael ei hysbysu.
D.
Cyhoeddi'r trefniant
12.
Ar ôl cael y wybodaeth hon, ac unwaith y bydd y
Llywydd wedi penderfynu ynghylch cydymffurfedd, bydd y Llywydd yn
cyflwyno tystysgrif yn nodi enw'r Aelod a enwebwyd yn ddirprwy a'r
dyddiadau dechrau a gorffen.
13.
Bydd y 'crynodeb o bleidleisiau' ar gyfer pob
Cyfarfod Llawn neu Bwyllgor o’r Cynulliad Cyfan yn nodi bod
pleidlais ddirprwy wedi'i bwrw drwy restru'r Aelod a sut y gwnaeth
bleidleisio yn y ffordd arferol, yn unol â Rheolau Sefydlog
12.48 a 17.35, a thrwy nodi pa Aelod a fwriodd y bleidlais ddirprwy
ar ei ran.
E.
Amrywio'r trefniant
14.
O ran Aelod sydd am newid yr Aelod sy'n ddirprwy ar
ei ran, dod â’r cyfnod o bleidleisio drwy ddirprwy i
ben yn gynharach na'r hyn a hysbyswyd yn wreiddiol, neu fwrw
pleidlais yn bersonol ar (a) eitem(au) busnes penodol, neu atal y
trefniant am gyfnod o amser, rhaid iddo roi rhybudd ysgrifenedig
i'r Llywydd cyn gynted ag sy'n rhesymol ymarferol ar ôl i'r
amgylchiadau a arweiniodd at wneud y cais ddod yn hysbys (er
enghraifft, cyhoeddi agenda’r Cyfarfod Llawn, cyflwyno'r
cynnig). Bydd y Llywydd yn defnyddio disgresiwn i benderfynu
ynghylch cydymffurfedd yn yr amgylchiadau hyn.
15.
Bydd y Llywydd yn cyhoeddi ac yn cyflwyno tystysgrif
newydd o dan baragraff 12 os bydd angen.
16.
Bydd newidiadau o ran dirprwy a wneir am gyfnod
penodol yn dod i rym o ddechrau (neu ddiwedd) y diwrnod(au) a
nodir.
F.
Arfer pleidlais drwy ddirprwy
17.
Rhaid i Aelod sy'n gymwys i bleidleisio drwy ddirprwy
gytuno â'r Aelod a enwebir yn ddirprwy ar ei ran pryd y bydd
y bleidlais ddirprwy yn cael ei bwrw a sut y bydd yn cael ei harfer
ar gyfer pob pleidlais.
18.
Rhaid i Aelod a ddynodir yn ddirprwy weithredu yn
unol â'r cyfarwyddyd a roddir gan yr Aelod
absennol.
19.
Caiff Aelod a ddynodir yn ddirprwy fwrw ei bleidlais
ei hun un ffordd a bwrw pleidlais fel dirprwy y ffordd arall, a
chaiff fwrw pleidlais fel dirprwy heb fwrw ei bleidlais ei hun o
gwbl.
20.
O ran Aelod y cofrestrwyd ei fod yn pleidleisio drwy
ddirprwy ac sydd am bleidleisio'n bersonol, bydd ganddo hawl i
wneud hynny, ar yr amod yr hysbyswyd y Llywydd cyn gynted ag sy'n
rhesymol ymarferol ar ôl i'r amgylchiadau a arweiniodd at
wneud y cais ddod yn hysbys (paragraff 14). Bydd y Llywydd yn
defnyddio disgresiwn i benderfynu ynghylch cydymffurfedd yn yr
amgylchiadau hyn.
21.
Rhaid i Aelod sy'n gymwys i bleidleisio drwy ddirprwy
hysbysu'r Aelod a enwir yn ddirprwy ar ei ran am unrhyw fuddiant
perthnasol sy'n ei wahardd rhag pleidleisio o dan Reol Sefydlog
2.9.
G.
Trefniadau ymarferol ar gyfer pleidleisio drwy
ddirprwy
22.
Bydd y Clerc yn gwneud trefniadau ymarferol gyda'r
Aelod a enwebir yn ddirprwy i arfer y bleidlais drwy
ddirprwy.